عبور جوامع اروپای غربی از سیستم اقتصاد کشاورزی و سرمایه‌داری تجاری به سیستم اقتصاد صنعتی سرمایه‌داری پولی در قرن هجدهم، تغییر و تحولِ ساختارِ همۀ بخشهای زندگی شخصی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را نیز شامل می‌شد. موسیقی با این تحولات درگیر بود و بنوبۀ خود در آن سهمی داشت. انقلاب صنعتی در انگلستان و خصوصا انقلاب سیاسی در فرانسه، نه تنها به تسریع گذار موسیقی از دوران باروک به کلاسیک انجامید، بلکه موسیقی را از وابستگی عمدۀ آن به تشریفات دربار و مراسم کلیسا جدا نمود.

 اما استقلال (نسبی) آهنگسازان از کلیسا و دربار، وابستگی جدید موسیقی را موجب گردید: از یکطرف، نفوذ سلیقۀ طبقۀ حاکمۀ جدید، بورژوازی نوکیسه، و رعایت و وابستگی ناشرین به سلیقه و کیف پول این طبقه در سیاست انتشار آثار آهنگسازان؛ از طرف دیگر تلاش آهنگسازان در تصنیف آثاری که ارزش هنری آنها با معیار و مکانیسم عرضه و تقاضا در بازار نوظهور موسیقی قابل سنجش نبودند. بدین ترتیب در طی نیمۀ دوم قرن نوزدهم مفاهیم «موسیقی هنری» و «موسیقی مردم‌‌پسند» بوجود آمدند.

این پروسه در نیمۀ اول قرن نوزده شروع شد و تا به امروز ادامه داشته، و خصوصا بخاطر امکانات دیجیتالی تولید انبوه و تکثیر و پخش موسیقی در سه دهۀ اخیر، تشدید و همه‌جانبه شده است. هیچ اثر موسیقی در هر سبک و هر ژانر، از نظر کیفیت ساختاری و عملکرد فرهنگی آن، از مکانیسم‌های عرضه و تقاضای بازار موسیقی در امان نیست.

این پرسش که “وقتی موسیقی میشنویم، چه میشنویم؟”، بیش از هر وقت در مورد محصولات موسیقی عصر حاضر اکتوئل است. عادات شنیداری محصول و منتج از چه عواملی هستند؟

این جابجائی و این پرسش‌ها که بدون ذکر پیچیدگیهای آن در تاریخ اجتماعی به اجمال ترسیم شدند، در جلسۀ “از اثر هنری تا کالای فرهنگی” دقیقتر و به تفصیل در مورد “سرنوشت” یکی از معروفترین آثار موسیقی کلاسیک طرح و بررسی خواهند شد.

تهران، زمستان ۱۳۹۷

محسن میرمهدی

محسن میرمهدی، متولد ۱۳۲۷، تهران

آهنگساز و دکترای فلسفه. بیش از چهل سال است که در برلین زندگی و تدریس می‌کند. موزیکولوژی را نزد کارل دال‌هاوس و تئوری موسیقی و آهنگسازی را نزد هاینریش پوز فراگرفت. در سال ۱۳۷۲ به درجه‌ی دکترای فلسفه نزد کلاوس هاینریش در رشتۀ علوم ادیان و فلسفه از دانشگاه آزاد برلین نائل آمد. از سال ۱۳۵۷ در رابطه با موضوعات مختلف مذهب، فرهنگ، هنر، استتیک و موسیقی مقالاتی متعدد از او به چاپ رسیده و نیز سخنرانی های فراوانی در آلمان و ایران داشته است
از میان ساخته‌های او سه سمفونی، قطعاتی برای ارکستر، آثاری برای پیانو، موسیقی مجلسی، قطعاتی برای ارکستر و آواز و لیدهای پیانو، همین‌طور موسیقی برای تئاتر، پرفورمنس و فیلم به شمار می‌آیند
از اجرای آثار میرمهدی توسط اركستر مدرن یارآوا می‌توان به اجرای  قطعات «محفل» و «بورَه پیش» در تالار رودکی، “خانۀ نمایش دا” و برج میلاد تهران اشاره کرد. این دو اثر توسط اركستر مدرن یارآوا ضبط شده‌اند. میرمهدی در چندین برنامه، از جمله برنامه‌های «خلوت موسیقی» و «یكشنبه‌های موسیقی» یارآوا سخنرانی داشته و اكنون نیز مدیر بخش پژوهش گروه  موسیقی یارآوا می‌باشد

(عکس: جواد مولانیا)